Матуриди сенім мектебі жайлы таным

Дәстүрлі Ислам дінінде кеңінен танылған діни-құқықтық ұстаным – ханафи мәзһабына негізделген Матуриди ақидасы Орта Азия аумағындағы мұсылмандармен қатар Қазақстан мұсылмандарының сан ғасырлар бойы ұстанып келе жатқан дәстүрлі діни сенім танымы.

Имам Матуриди Мәураннахр аймағының орталығы болған, бүгінгі Өзбекстан республикасындағы Самарқан шаһарының солтүстік-батысында орналасқан Матурид шағын елдімекенінде дүниеге келген. Имам Матуридидің толық аты-жөні – Әбу Мансур Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Махмуд әл-Матуриди әс-Самарқанди. Матуридидің азан шақырып қойған аты −  Мұхаммед, лақап аты − Әбу Мансур.

Матуридидің дереккөздерде туған жылы жайлы нақты мәлімет жоқ. Кейбір тарихшылар шамамен һижри үшінші ғасырдың бірінші жартысында, нақтырақ айтқанда, отызыншы жылдары яғни, 844-854 жылдар аралығында дүниеге келгенін болжайды. Ғалымдардың көпшілігі оның 333 / 944 милади жылы Самарқанда дүниеден озғанын мақұлдайды.

Әбу Мансур әл-Матуридидің теология саласында бірегей ғалым болып қалыптасуына Әбу Ханифаның ғылыми мұрасының ықпалы зор болған. Әбу Ханифаның ғылыми көзқарастары мен әдісі «Маураннахр» аймағына оның ілімін жаю мақсатында келген шәкірттері арқылы жеткен. Солардың ерен еңбегінің арқасында аталмыш аймаққа Әбу Ханифаның «усулуд-дин» (дін негіздері) және «фиқһ» (ислам құқығы) іліміне қатысты ғылыми тұжырымдарына негізделген «ханафи» мәзһабы кеңінен тарады. Әбу Ханифа негізін салған мәзһабтың икемділігін, жергілікті жағдайларға бейімделгіштігін, дәстүрдің озығы мен тозығын ажырата отырып, ақыл-парасатқа негізделгендігін аңғартады. Осы мәзһабты ұстанған қазақ халқының бүкіл әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері Ислам қағидаларымен үйлесіп, кірігіп кетті.

Сенімдік мектептер тұрғысынан алғанда Қазақстан халықтары үшін дәл осындай тарихи қызметті Матуриди ақидасы атқарды. Матуриди ақидасы ғасырлар бойы мұсылмандар ел бірлігі мен тұтастығын сақтап, халықтар ынтымақтастығын арттыруға зор үлес қосты.

«Амалдағы мәзһабым – ханафи, сенімдегі мазхабым – матуриди» дегенді жаттап өскен қазақ халқы ғасырлар бойы діни тәжірибесінде, құлшылық әрекеттері мен сенім негіздерінде осы қос ғұламаның жолын ұстанып келеді.

Имам Әбу Мансур әл-­Матуриди – сунниттік Ислам теологиясының негізін қалаған біртуар ғұламалардың бірі һәм бірегейі. «Кәләм» ілімінің көшбасшысына айналған имам Матуриди сунниттік Ислам теологиясын ғылыми, әдістемелік тұрғыдан негіздеп, дінді оның негізімен үйлеспейтін жат сенімдер мен жаңсақ тұжырымдардан тазарту жолында ерен еңбек еткен біртуар ғұлама. Діни-­пәлсапалық ағымдар мен Исламның өз ішіндегі дәстүрлі сунниттік бағытқа қайшы бірқатар діни-­саяси ағымдарға қарсы тұрды. Осылайша, ол Құран мен сүннетке негізделген сүнниттік сенімнің кіршіксіз таза күйінде сақталып, келешек ұрпаққа жетуіне елеулі үлес қосты.

Матуриди имам Мұхаммед аш-Шайбани мен Әбу Юсуфтың шәкірттерінен ілім алған. Ғұмырының соңына дейін діни танымдық тақырыптарда зерттеулер жасап өткен. Тәпсір, кәлам, фиқһ әдістемесі салаларында маңызды еңбектер қалдырып, көптеген шәкірттер тәрбиелеген. Осы тұрғыдан, ол Ханафи мәзһабының имам Ағзамнан кейінгі екінші үлкен ғалымы деп танылған.

Шымкент қаласы дін істері басқармасының мемлекеттік әлеуметтік тапсырысы бойынша «Асыл мұра» қоғамдық бірлестігі әзірлеген